Wanneer begeleiden in het bloed zit

Foto: Tinos, Cycladen, 2019 © Rob Putseys

Aster en Stien, hoe zijn jullie in het begeleiden gerold?

Stien: Ik kende Rob en Mimi (de oprichters van Anders Reizen) van danslessen in Leuven begin jaren ’80. De term wisselde wel eens: primitief dansen, Afrikaans dansen, ritmisch dansen … We vroegen toen aan Rob: “Waarom organiseer je niet eens iets in Griekenland?” En dat heeft hij toen gedaan. De eerste twee jaar ben ik meegegaan als deelnemer. Het jaar erop ben ik zelf dansles beginnen geven. Zo ben ik er wat ingerold: dankzij de vriendschap met Rob en Mimi en mijn liefde voor Griekenland- ik was al bezig met de Griekse taal en de muziek. Wij hebben elkaar leren kennen tijdens een reis van de voorloper van Anders Reizen op het eiland Lefkas. We huurden daar een groot huis en er werd gedanst op een veld. Ik gaf de ritmische dansen, Asters zus Griekse dansen.

Aster: Ik was toen mee met een aantal vrienden. Het jaar erop of twee jaar later is Anders Reizen officieel gestart (Anders Reizen werd opgericht in 1983).In de eerste, gestencilde, Anders Reizen-brochure in zwart-wit, werden 9 reizen voorgesteld: 4 in Griekenland, 3 in Italië en 2 in Marokko waarbij de stichter zelf 7 reizen zou begeleiden. Mijn naam stond op 2 Griekenland reizen. Het was mijn thuisland, ik was er al veel geweest, ik kende de taal enzovoort. Rob en Mimi waren misschien het eerste koppel van Anders Reizen. Ik denk dat wij het tweede koppel waren. Tussen haakjes: we hebben ook veel koppels zien ontstaan tussen deelnemers, of zelfs tussen deelnemers en begeleiders. Dat even terzijde.

Foto: Anders Reizen-begeleiders. Aster: onderste rij in het midden, Stien net achter hem. (1985)

Beschrijf eens de beginjaren van Anders Reizen ...

Aster: Griekenland was net bij de EU gekomen. Er werden taallessen modern-Grieks georganiseerd in Leuven waarbij verschillende Belgen naar Griekenland gingen. De eerste reizen zijn aangebracht door een aantal deelnemers die later begeleiders werden. Het was een soort vriendenkring van mensen die Grieks leerden en veel reiservaring in Griekenland hadden. Rob had zelf ook heel wat ervaring. Zo zijn die eerste Griekenlandreizen ontstaan.

Door sociale contacten en de diamontages die in 8 Vlaamse steden plaatsvonden werden niet alleen klanten geworven maar ook nieuwe enthousiaste begeleiders aangetrokken die weer andere bestemmingen aanreikten: Spanje, Ierland, Jordanië, Turkije ... Ieder jaar werd, onder andere in de Gentse Vooruit, een Anders Reizen-feest georganiseerd, met info, veel dans én Griekse hapjes die we zelf klaarmaakten.

Die eerste jaren duurde een reis in de landen rond de Middellandse Zee twee weken. De mensen gingen toen ook maar eens per jaar op reis. De goedkope vluchten en meerdere kortere reizen per jaar zijn van latere orde.

Was er toen ondersteuning voor de begeleiders?

Stien: Eigenlijk werd er nog heel veel ter plaatse uitgewerkt. Die reizen waren nog niet gestroomlijnd, het was dikwijls nog improviseren en zoeken naar oplossingen. Dan kwamen de taalkennis en kennis van het land heel erg van pas om je in bepaalde situaties te redden. Met de dingen die we toen deden, zouden we nu niet meer moeten afkomen. Toen had dat wel iets. Men zette zich af tegen de gestroomlijnde, klassieke reizen. We gingen naar de minder bekende plekken waar je meer authenticiteit tegenkwam en meer kans op avontuur. Waar de locals ook geen andere taal dan hun moedertaal kenden.

Aster: Daarom heette het ook Anders Reizen. Als ik me mijn eerste reis weer voor de geest haal … De man die alles organiseerde, Gerasimos, was een beestenhandelaar die het hele eiland Lefkas afging. De bagage werd op zijn ezels vervoerd van de ene plek naar de andere. Op een dag verkocht hij een ezel onderweg. Twee dagen later kocht hij een paard. Op een bepaald moment liep de wandeling uit en begon het donker te worden.

"Hoe ver is het nog?” vroegen we. "Voorbij de bocht," zei hij. Je moet dat echter niet letterlijk nemen in Griekenland, dat kan nog een paar kilometer zijn. Die avond sliepen we buiten in een olijfboomgaard. Gerasimos legde zich onder een boom neer op de grond met een grote steen als kussen en sliep in. Plotseling voelden we druppels. Wij raakten in paniek. "Dat zijn maar een paar druppels” zei hij. “Maak jullie geen zorgen.” Hij draaide zich om en sliep verder. En de regen, die kwam er inderdaad niet ... Het kwam heel authentiek over en de mensen pikten dat allemaal.

Stien: Toen was er voor iedere reis een kennismaking en halfweg een evaluatie om bij te sturen. Op het einde van de reis was er een groepsevaluatie en meestal was er nadien nog een samenkomst om foto's uit te wisselen. Dat was toch wel anders dan nu.

Leandra, drie keer raden hoe jij erin bent gerold …

Leandra: Toch wel de combinatie van mijn ouders die dat al deden, en ons gezin. Mijn papa is van Griekenland, mijn mama van België, mijn broer van Colombia. De reiskriebels hebben we met de paplepel meegekregen. We gingen vaak naar Griekenland. Mijn ouders combineerden dat dan met reizen die ze begeleidden. Ik heb Grieks-Latijn gestudeerd in het secundair en later vertaler-tolk Frans-Spaans-Nederlands. Talen hebben me altijd geboeid. Het geeft je toegang tot de cultuur en de mensen van een land. Ik heb ook geen zittend gat. Ik wou de wereld ontdekken.

Aster: Ik heb het zelf meegekregen van mijn vader. Als wees werd hij opgevangen door de familie die varkenshouders waren. Vanaf zijn eerste tienerjaren ging hij mee de bergen in om de varkens te hoeden. Toen de onkels naar het front moesten tijdens de Tweede Wereldoorlog, stond hij er alleen voor. Hij was een natuurmens. Hij heeft mij in die mate beïnvloed dat ik later een opleiding natuurgids heb gevolgd. In 1964 ben ik voor het eerst met hem naar Griekenland teruggegaan. Hij popelde van ongeduld om terug de bergen in te trekken waar hij een deel van zijn pubertijd, met de varkens, had doorgebracht.

Leandra: Mijn eerste reis als begeleider was in 2015, naar Andalusië, Zuid-Spanje. Ik had daar een jaar Frans les gegeven aan volwassenen. Mama begeleidde een eerste reis. Ik deed twee wandelingen mee. We hadden de logies bezocht. Nadien begeleidde ik dezelfde reis met Bootz. Ondanks de stress vooraf is dat zeer goed meegevallen. Ondertussen zijn we 10 jaar verder en ik begeleid nog altijd even graag. Al ben ik ondertussen wel gegroeid als reisbegeleider.

Zijn jullie nu nog nerveus voor een vertrek?

Leandra: Er hangt altijd een beetje gezonde spanning. Je wordt er wel rustiger in. Het hangt er ook vanaf of je die reis al begeleid hebt of niet. Voor mij is het belangrijk om trouw te blijven aan jezelf. Enerzijds een goede voorbereiding, maar ook vertrouwen op jezelf en je ervaring. Mensen zullen je sowieso testen en anders stelt het weer of stellen de bergen je misschien op de proef.

Aster: Voor reizen die je nog niet gedaan hebt, ben je wel iets nerveuzer. Als ik in Griekenland ben, voel ik me als een vis in het water. Ik heb ook veel woestijnreizen gedaan met een lokale gids. Ik vind het heel belangrijk om een goed contact met hen te bewaren. Je bent dan meer een tussenpersoon.

Foto: Algerije

Leandra: Met de jaren heb ik geleerd dat ik niet voor alles verantwoordelijk ben. Waarvoor wel: de groep, de veiligheid en de uitvoering van het reisprogramma. Ik doe wat ludieke activiteiten in het begin van de reis om de groepsdynamiek te faciliteren. Niet verplicht, maar er is dan wel een fond gelegd voor de rest van de reis en dat werkt vaak. Ik ben niet verantwoordelijk of die karakters en die persoonlijkheden gaan werken. Ik heb van mijn ouders geleerd: "jullie deelnemers maken mee de reis".
Vorige maand gaf ik een gastcollege aan toekomstige reisleiders. Het was een boeiende uitwisseling. Ik vind het fijn om mijn ervaring van de afgelopen 10 jaar te kunnen delen. In 2016 heb ik ook een jaar les gegeven aan gidsen en reisbegeleiders in spe. Tijdens de lessen conflicthantering of groepsdynamiek gebruikte ik casussen van mijn ouders. Mama heeft ook veel verhalen. Zoals een alcoholieker op reis.

Stien: Die de kassa beheerde!

Hoe hebben jullie de rol van een reisbegeleider zien evolueren?

Aster: In de beginjaren waren de begeleiders mensen die er (veel) op reis waren gegaan, die de streek kenden, de taal en cultuur kenden. Lokale cultuur hé, niet de cultuur met een grote C. Daar was heel veel klemtoon op de eerste jaren, maar de klemtoon is verschoven: nu is een begeleider een allrounder die goed met de groep en de media moet kunnen omgaan, zijn weg kan zoeken, niet enkel letterlijk maar ook figuurlijk ... Een hele evolutie.

Waar moet een reisbegeleider nog op letten?

Aster: Eén van de dingen die ik heel belangrijk vind, is het contact met de lokale crew. In de woestijn waren daar vroeger - ik weet niet of dat nog zo is, ben er al een tijdje niet meer geweest - analfabeten bij. Die moest je ook betrekken zodat ze ook bij de groep horen. En rekening houden met de prachtige rituelen die ze hebben. Dat vind ik ook leuk, als ze over hun achtergrond vertellen. Als je de taal kent en je bent ergens veel geweest, kan je verder en verder gaan. Ik probeer in Griekenland altijd een heel grote variatie aan voeding aan te bieden. Dingen die klanten niet kennen, niet alleen de Griekse sla, feta en tzatziki. Zodat ze van alles leren proeven. Dikwijls eenvoudige gerechten maar niet zo bekend bij het grote publiek.

We zijn ook naar de Panigiria geweest, een soort kermis met eten, drank en muzikanten. Ik had een affiche gezien en ik zei: "Kom, we gaan niet op restaurant eten, 's avonds is er in dat dorp een feest, we nemen taxi's en we gaan ernaartoe.” Twee orkestjes, heel de avond dansen ... dat is een meerwaarde.

Stien, jij hebt ook begeleid ...

Stien: Ik heb Griekenlandreizen begeleid, zeker toen de kinderen klein waren. Aster en ik begeleidden elk een reis en dan hadden we aansluitend onze gezinsvakantie. Zo lang de kinderen klein waren, deed ik geen te moeilijke dingen: één van de Cycladen-eilanden, Sifnos, Milos ... ik was al blij dat ik gewoon met volwassenen kon stappen en genieten van mooie wandelingen. Op mijn vijftigste ben ik zelf met twee vriendinnen naar Nepal getrokken en nadien heb ik denk ik een achttal reizen in Nepal begeleid voor Anders Reizen. De laatste was net gepland in het jaar van Covid, we stonden vertrekkensklaar toen Covid uitbrak. Ik was achteraf heel blij dat we niet vertrokken zijn. Sindsdien heb ik niet meer begeleid, ik zit met artrose in mijn knie.

Foto: Stien met Asymina, conciërge van het Griekse klooster Panagia tou Vounou in Sifnos. © Rob Putseys

Mis je het begeleiden?

Stien: Eigenlijk niet, ik mis het stappen. Ik stap nog, maar ik vind het een heel verschil. Toen Aster en Leandra met hun tweeën in Les Ecrins gingen stappen vorige zomer, ben ik met een vriendin meegegaan, maar wij hebben dat op ons eigen tempo gedaan.

Aster: Een ander traject.

Stien: De gedachte van ‘ik moet hier 6 à 8 uur stappen’ ... dat zijn er nu 3 of 4, maar dat kan je ook spreiden over een hele dag. En we pakken de lift naar boven en we hebben ook een zicht. Ik heb me in de bergen altijd gestoord aan die lelijke skiliften maar nu ben ik wel blij dat ik ze heb. Het is ergens heel ontsierend, maar als je de eerste 500 à 600 m kunt nemen met de lift, scheelt het toch wat.

Wanneer is een reis voor jullie geslaagd?

Leandra: Als de mensen tevreden zijn, een goede reis hebben gehad en terug willen komen. Ik heb ook altijd aandacht voor de nieuwe mensen: dat je ze bereikt, dat je - niet dwingend - polst naar hun ervaringen. Dat heb ik ook van mijn ouders geleerd: de eerste 2 dagen met iedereen een babbeltje doen. Mensen die voor het eerst een groepsreis doen ... dat is toch wel iets heel anders.

Stien: Een ander aspect is als ook de lokale bevolking er een eerlijke verdienste aan heeft, als je hen met respect ontmoet hebt. Ook dat je daar niet met lompe voeten over hun gevoeligheden gaat. Dat is een stuk Anders Reizen. Als het daarover gaat, als dingen niet respectvol gebeuren, zou ik ook wel tegen een deelnemer ingaan. Als je vindt: hier past een fooi, en deelnemers weigeren … Een persoon die in de brandende zon één of twee uur op onze bus past, die heeft een fooi verdiend.

Aster: Soms moet je bemiddelen bij enkele lokale gebruiken. Ergens rond 1990 kwamen we op een strand en daar was geen kat. Toen waren monokini's nog een gewoonte. Het was een zondag en de locals kwamen dan van het dorp naar beneden naar het strand, eigenlijk hun strand. Dan zei ik: "Nu kan je beter iets aantrekken, we zijn hier te gast.” Dat is niet altijd gemakkelijk voor een begeleider. De meeste mensen begrijpen dat gelukkig wel, maar er zijn ook mensen die dat minder aanvoelen.

Durven jullie ook tegen Anders Reizen in te gaan?

Leandra: Twee jaar geleden heb ik de Vanoise begeleid. 9 Personen gingen met een minibusje en de andere 5 moesten met de trein. Ik heb feedback gekregen van de groep: "Het is niet tof dat dat verschillend is, de groep is niet samen." Ik heb dat doorgegeven en het jaar erna was het met de trein. Dat is wel fijn dat daar naar geluisterd werd, in de mate van het mogelijke hé. Ik kies daar bewust voor, ik wil reizen begeleiden waar daar rekening mee gehouden wordt.

Aster: Wij hebben zelf geen auto. We maken gebruik van verschillende deelauto's. We doen heel veel met de fiets of het openbaar vervoer. Dat is onze keuze, en je moet dat niet overplanten naar Anders Reizen, want hoe ver ga je daarin? Je moet concurrentieel blijven.

Stien: Nu ik niet meer begeleid, wil ik maar één vliegreis per jaar doen, maar ik begeleid niet meer ... dus als begeleider ga je misschien 2 of 3 keer vliegen per jaar. We liggen er wel van wakker hoor. Er wordt bijna niet meer over gepraat hé. Het is er tijdens de verkiezingen niet over gegaan, maar het is wel een heel grote dreigende realiteit.

Een voorbeeld uit het verleden, misschien minder over het milieu, maar ik herinner me dat we ooit een verkenning deden voor Anders Reizen op Egina (Grieks eiland dichtbij Athene). Een héél mooie streek, maar we hebben het niet voorgesteld als groepsreis. Waarom? We wisten dat als wij hier komen en deze streek gaan beginnen bewandelen, dat men de muilezels niet meer het werk ging laten doen op de velden, maar ter beschikking zou stellen van de toeristen, waardoor die landbouw, die al zo fragiel was, stopgezet zou worden. Er waren geen alternatieven met het openbaar vervoer. We hebben het toen niet gedaan.

Welke raad hebben jullie voor potentiële nieuwe begeleiders?

Leandra: Ga op gesprek met Anders Reizen. Spring, durf, ga ervoor. Je gaat jezelf tegenkomen maar dat is net leerrijk. Veel levenservaringen maken je rijker als mens. Nog één tip: altijd goed voorbereiden en altijd een plan B hebben, maar je er ook niet op vastpinnen. Zorg voor een goede voorbereiding en dan vertrek je met vertrouwen.

Voorbereiding is bij een wandelreis ook nadenken over alternatieven, zeker in de bergen: wat zijn alternatieven als mensen niet meekunnen, als het te zwaar is, beetje anticiperen op eventuele moeilijkheden, maar dat kan je nooit tot in het oneindige doen natuurlijk. En ook: zelf genieten. Niet vergeten. Dat heb ik zelf moeten leren, echt waar. Je kunt nog zo goed voorbereid zijn, maar bij de eerste twee reizen was dat echt zo: straks komt dat, dan dit ... dat is niet leuk. Nu leer ik meer ontspannen. De mensen appreciëren het ook als je er echt bewust bent en niet altijd met de voorbereiding bezig bent.

Leandra, voor we hier afsluiten nog een dilemma voor jou: Griekenland of Spanje?

Leandra: (kijkt naar haar vader) Hij moet zijn oren toedoen. Een hele moeilijke, ik ben van Griekse origine maar ik heb wel een jaar in Spanje gewoond. En ook in Bolivia, dus meer in Spaanssprekende landen, dus ... Joker!

Aster: Zal ik even buitengaan?

Foto: Les Écrins, Frankrijk, 2024